Gübre, hayvansal üretimin kaçınılmaz bir yan ürünüdür. Gübrenin aşırı miktarda atılması ve besin maddelerinin sindirilmeden gübre ile atılması, işletme açısından kullanılan yemin maliyetini artırmasının yanında, çevreye olan olumsuz etkileride artırmaktadır. İşletme açısından karlılığın artması için, uygun yemleme ve idare yöntemlerinin tercih edilmesi, üretilen her kg süt için atılan gübre miktarının azaltılması olasıdır (Weiss ve Wyatt, 2004). Uygun yem maddelerinin kullanılması ve doğru bir rasyon hazırlanması, atılan gübre ve bazı besin madde (azot ve fosfor gibi) miktarlarını etkilemektedir. Bu yüzden besleme ile gübre içeriği arasındaki ilişki önem kazanmaktadır.
1-Gübrenin miktarı ve bileşiminin tahmini
Tablo 1. Süt ineklerinde günlük olarak çıkarılan hayvan başı tahmini gübre miktarları ve bileşimi (ASABE, D384,2 nolu standart)
| Süt ineği | Toplam çıkarılan gübre miktarı kg/gün | Gübredeki nem oranı | Toplam çıkarılan katı madde miktarıkg/gün | Toplam çıkarılan azot miktarı,kg/gün | Toplam çıkarılan fosfor miktarı,kg/gün | Toplam çıkarılan potasyum miktarı,kg/gün |
| Lakatasyon | 68 | 87 | 9 | 0,44 | 0,07 | 0,10 |
| Kuru dönem | 38 | 87 | 5 | 0,22 | 0,03 | 0,14 |
| Düve | 22 | 83 | 3.7 | 0,11 | – | – |
Çeşitli araştırma verilerine göre (Weiss ve St-Pierre, 2010) Holştayn ırkı ve laktasyondaki (ortalama günlük 30 litre süt verimi olan) bir süt ineği günlük, yaklaşık olarak hayvan başına 70 kg gübre çıkarmaktadır.
2-Gübre miktarı ve içeriğini etkileyen etmenler
Süt ineklerinde günlük atılan gübre miktarı süt verimine, tüketilen kuru madde içeriğine ve işletmenin kullandığı yem kaynaklarına göre farklılık gösterir. (Weiss ve St-Pierre (2010) yaptıkları araştırmada rasyonun kuru madde miktarını 16 kg’dan 18 kg’a çıkarmaları sonucunda gübre miktarı 2,7 kg artış göstermiştir. Alınan yem miktarının artışına bağlı olarak yemlerin sindirilme derecesi de düşmektedir. Kaliteli yemler kullanıldığında ve rasyon yoğunlunun artırılması ile yüksek süt verimin karşılığı kuru madde gereksinimi sağlanırken, atılan gübre miktarıda azalmaktadır. Weiss ve St-Pierre (2010) bulgularına göre ortlama 23 litre süt verimi olan bir inek günlük 59 kg gübre çıkarırken, süt verimi 45 litre olan inek 80 kg dışkı çıkarmaktadır. Rakamlar oranlandığında 23 litre süt veren inek, her bir litre süt için 2,56 kg gübre çıkarırken, diğerinde 1,77 kg bulunmuştur.
Gübre mktarı ve bileşimini etkileyen unsurlar içerisinde seçilen yem, rasyondaki proteini ve karbonhidrat miktarları ile bunların sindirilme düzeyleri yer alır. Örneğin kuru ot yerine mısır silajının %10 artırılması ile 2 kg gübre miktarında azalma şekillenmektedir. Rasyonun protein düzeyinin yükselmesi ile gübre miktarı artış göstermektedir. Rasyondaki nişasta oranının artışı (NDF düzeyinin azalması) çıkarılan gübre miktarını azaltmaktadır (DeOndarza ve ward, 2010).
3-Gübrelerin sınıflandırılması
Sıvı gübre: yaklaşık olarak %4’e kadar katı içeriği olan ve işletmede kullanılan ekipmana zarar veren gübredir.
Bulamaç kıvamında olan gübreler: içeriğinde %4 ile %10 arasında katı madde bulunduran gübrelerdir.
Yarı katı gübre: içeriğindeki katı madde düzeyi %10 ile 20 arasındadır.
Katı gübre: ise bileşiminde %20 ve üzerinde katı içeriğe sahip olan gübredir.
4-Dışkı Muayenesi ve Skorlama:
Dışkının incelenmesinde 3 ölçüt göz önünde (dışkının yıkanması, skorlama ve renk) bulundurulur (Hutjens, 2002).
Tablo 2. İneklerde 1-5 puan arasında dışkı skorlama kriterleri
Skor Açıklama :
Skor 1: Oldukça sulu ve çorba kıvamında olan dışkıdır. Rektal ve sağrı bölgesinde dışkı kalıntıları görülebilir. Aşırı protein veya nişasta, çok fazla mineral veya lif eksikliği bu skora yol açabilir. Kolondaki aşırı üre, dışkıda osmotik basınçta yükselmeye yol açar böylece su çekmeye bağlı ishaller şekillenebilir.
Skor 2: Bu dışkı sulu görünümde ve ayrı bir yığın oluşturmadığı için toprağa ya da betona çarptığında, sulu kıvamından dolayı etrafa saçılır. Dışkının yerden yüksekliği yaklaşık 2,5 cm kadardır. Çoğunlukla yeşil merada otlayan ineklerde görülür. Düşük lif veya fonksiyonel lif eksikliği de bu dışkı skoruna yol açabilir. Rasyondaki selüloz düzeyinin düşük olması bu skora neden olur.
- Skor 3: Bu en uygun skordur. Dışkı, pürüzlü benzeri bir görünüme sahiptir, 3 ile 5 cm kadar yığılır, birkaç eş merkezli halka, ortada küçük bir çöküntü veya çukur vardır, beton zeminlere çarpar ve bir cup sesi çıkarır ve ayakkabınızın ucuna yapışacaktır.
- Skor 4: Dışkı daha kalındır, ayakkabınıza yapışacak ve 5 cm fazla istiflenecektir. Kurudaki inekler ve genç inekler bu tür dışkıya sahip olabilir (bu, düşük kaliteli yemlerin beslendiğini ve / veya protein sıkıntısı olduğunu yansıtabilir). Rasyona daha fazla tane yem veya protein kaynağı eklemek bu dışkı skorunu düşürebilir.
- Skor 5: Bu dışkı sağlam dışkı topları olarak görünür. Saman bazlı bir rasyon veya dehidratasyonun bu skora yol açtığı düşünülebilir. İndigesyon problemli inekler bu skoru gösterebilir.
Dışkı skorlarından 1 ve 5 istenilmeyen skorlardır ve sağlık sorunlarına işaret ederler. Rasyonda ciddi bir takım değişiklikleri gerektirmektedir. 2 ve 4 nolu skorlar rasyonda yeniden düzenlemeye gidilmesini gerektirmektedir. Laktasyon periyodunda olan inekler için olması istenilen skorlama dereceleri ise söyle özetlenebilir (Hutjens, 2002);
- Yeni doğum yapanlar (2 ile 2,5 skor)
- Laktasyon başında olanlar (2,5-3 skor)
- Laktasyonun ileri dönemlerinde olanlar (3 ile 3,5 skor)
- Kuru dönemdekiler (3 ile 4)
Sonuç
Süt sığırcılığı işletmelerinde hayvanların gübreleme miktarı ve genel görünümü kontrol edilerek, yapılan beslemenin yeterli olup olmadığı, verilen rasyonun ne derece değerlendirildiği hakkında bilgiler vermektedir. Bu nedenle işletme kayıtlarına ineklerin gübreleme miktarı ve dışkı skorlarının belirtilmesi, doğru besleme ve idarenin yapılması için işletmelere yaralı olacaktır. Ayrıca işletmelerde gübrenin doğru bir şekilde değerlendirmesi, işletme ekonomisi ve çevre kirliliğini önlemesi açısından yarar sağlayacaktır.
Kaynaklar:
ASABE.(2005)
DeOndarza, MB., Ward R. (2010).
Hutjens MF.(2002)
Weiss, WP., Wyatt DJ. (2004)
Weiss WP., St-Pirerre N. (2010)
